Hoe een veilige aanspreekcultuur kan helpen bij het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag

Grensoverschrijdend gedrag kan grote gevolgen hebben voor een organisatie en de mensen die er werken. Het kan leiden tot een onveilige werkomgeving, verminderde productiviteit en reputatieschade. Daarom is het belangrijk dat organisaties actief werken aan het voorkomen en tegengaan van grensoverschrijdend gedrag. Voor de Stichting Sociale Veiligheid Podiumkunsten heb ik, Muriel Schrikkema, onlangs een waardevolle training verzorgd voor diverse organisaties in de podiumkunsten.

In dit artikel bespreek ik hoe ook jouw organisatie grensoverschrijdend gedrag kan voorkomen.

Wat is grensoverschrijdend gedrag?

Grensoverschrijdend gedrag omvat alle vormen van gedrag die ongewenst zijn en die een persoon in zijn of haar waardigheid aantasten. De definitie is volgens Slachtofferhulp Nederland:

Bij grensoverschrijdend gedrag brengt iemand een ander schade toe op fysiek, mentaal of emotioneel vlak. Dit uit zich bijvoorbeeld in seksuele intimidatie of zelfs seksueel misbruik, pesterijen, discriminatie of agressie.

Als we de definitie aanvullen met enkele voorbeelden uit de praktijk (en de vele voorbeelden die we kennen uit het nieuws), dan kan je denken aan:

• Seksuele intimidatie: Een collega maakt seksueel getinte opmerkingen, maakt seksueel getinte gebaren, geeft ongewenste knuffels of omhelzingen, stuurt seksueel getinte e-mails of berichten, of het kan gaan om ongepaste aanrakingen.
• Pesten: Een collega maakt opzettelijk denigrerende opmerkingen, negeert iemand of sluit hem of haar uit, roddelt over iemand, of saboteert iemands werk.
• Discriminatie: Een collega discrimineert iemand op basis van geslacht, ras, seksuele geaardheid, religie, leeftijd of handicap.
• Agressie: Een collega bedreigt, intimideert of fysiek aanvalt iemand.
• Intimidatie: Een collega maakt iemand bang of zet iemand onder druk om iets te doen of juist niet te doen.

Dit alles kan leiden tot een gevoel van onveiligheid bij het slachtoffer en kan leiden tot psychische en emotionele schade. Het is belangrijk dat ook jouw organisatie zich bewust is van deze vormen van gedrag en dat je actief werkt aan het voorkomen ervan. Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer heeft een grote impact op de slachtoffers, maar ook op de organisatie als geheel.

“Wat ik hoor van de mensen die de training volgen, is dat ze het heel waardevol vinden. De inzichten die ze op doen en kennis die ze leren, helpen hen niet alleen bij het aanpakken van grensoverschrijdend gedrag, maar ook bij andere lastige gesprekken in hun dagelijkse werk.”
Maaike van Steenis – projectcoördinator Stichting Sociale Veiligheid Podiumkunsten

Hoe kan grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer ontstaan?

Het omgaan met grensoverschrijdend gedrag is een complex vraagstuk waarbij de focus kan liggen op de dader of de context waarin het gedrag plaatsvindt. Het is belangrijk om te erkennen dat grensoverschrijdend gedrag vaak het gevolg is van een combinatie van individuele factoren en omgevingsfactoren. Het begint vaak bij een niet voldoende veilige en respectvolle werkomgeving.

• Machtsonevenwicht
  Wanneer er sprake is van een machtsonevenwicht tussen werknemers, bijvoorbeeld tussen een leidinggevende en een ondergeschikte, kan dit leiden tot grensoverschrijdend gedrag. De persoon met meer macht kan zich hierdoor namelijk machtiger voelen en dit kan ertoe leiden dat hij of zij zich grensoverschrijdend gaat gedragen. Macht, status en eventueel bijbehorende privileges en gedrag dienen dus concreet bespreekbaar te worden gemaakt.
• Verschillen
  Binnen een organisatie kunnen er mensen van en met verschillende achtergronden/culturen/zienswijzen werken en deze kunnen soms botsen. Wat voor de ene persoon normaal gedrag is, kan voor de ander grensoverschrijdend zijn. Het is belangrijk om hier rekening mee te houden en een cultuur te creëren waarin iedereen zich gerespecteerd voelt.
• Gebrek aan duidelijke regels en richtlijnen
  Wanneer er binnen een organisatie geen duidelijke regels en richtlijnen zijn over wat wel en niet acceptabel gedrag is, kan dit leiden tot verwarring en onzekerheid bij werknemers. Dit kan ertoe leiden dat sommige werknemers grensoverschrijdend gedrag vertonen zonder dat ze zich daarvan bewust zijn. En/of dat bij plaatsvinden ervan geen actie wordt ondernomen. Duidelijke regels en richtlijnen zijn essentieel.
• Gebrek aan goede communicatie
  Mensen vinden het moeilijk om grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer bespreekbaar te maken om verschillende redenen, zoals angst voor negatieve gevolgen, onzekerheid over hun vermogen om het gesprek aan te gaan, moeite om de ernst van het gedrag in te schatten of angst dat klachten niet serieus worden genomen. Het is belangrijk om te beseffen dat het aanspreken van een collega op grensoverschrijdend gedrag noodzakelijk is voor een veilige en respectvolle werkomgeving.

Creëer een veilige aanspreekcultuur

Wanneer er sprake is van incidenten, moet er direct actie worden ondernomen tegen de dader. Het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag is echter vooral gericht op de volgende contextuele factoren:

Creëer een veilige cultuur van respect en openheid

Een organisatie moet werken aan het creëren van een veilige en positieve werkcultuur die open is en respect toont aan alle medewerkers. Het is essentieel om te benadrukken dat iedereen binnen de organisatie gelijkwaardig is en dat er geen plaats is voor discriminatie, intimidatie of pestgedrag. Werknemers moeten zich veilig voelen om te praten over ongepast gedrag.

Er moet een open communicatie zijn tussen werknemers en management over de impact van machtsposities op de manier van samenwerken en waar ieders grenzen liggen als het gaat om het gevoel van veiligheid. Het stimuleren van teamwerk en samenwerking om gemeenschappelijke doelen te bereiken en ieders bijdrage serieus te nemen, vormt de basis voor een veilige en inclusieve werkcultuur.

Maak het bespreekbaar

Zorg ervoor dat werknemers grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar kunnen maken zonder bang te hoeven zijn voor repercussies. Je kunt dit inregelen door de ervaren gevoelens rond veiligheid te agenderen op specifieke momenten dat jullie samenkomen en concreet te leren formuleren en uitwisselen met elkaar. Dit als essentieel onderdeel in het dag en dagelijks samenwerken aan doelen.

Stel een beleid op

Het is belangrijk om een duidelijk beleid te hebben waarin staat wat grensoverschrijdend gedrag inhoudt en welke gedragingen niet worden getolereerd. Zorg ervoor dat alle werknemers op de hoogte zijn van dit beleid en dat het regelmatig wordt geëvalueerd en bijgewerkt. Maak steeds concreter met elkaar waar de grenzen liggen en pas de gedragsregels daar op aan met elkaar. Er moeten ook duidelijke procedures zijn en gecommuniceerd worden waar werknemers terecht kunnen als zij problemen ervaren. Dit kan bijvoorbeeld door het aanstellen van vertrouwenspersonen of het instellen van een meldpunt.

Training en bewustwording werknemers

Het is belangrijk dat werknemers getraind worden om grensoverschrijdend gedrag te helpen voorkomen en te herkennen. Dit kan bijvoorbeeld door het aanbieden van workshops of trainingen rond: ‘Hoe samen te bouwen aan een veilige en  aanspreekcultuur?’ ‘Bewustwording vergroten rond de subtiele en vaak onbewuste wijze waarop gedrag en houding impact hebben op anderen’. ‘Hoe grenzen in veiligheid bepalen, bespreekbaar maken en je daarover uit te spreken en de ander aan te spreken?’

Als er toch grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt

Neem klachten serieus
Als er toch grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt, is het belangrijk om snel en adequaat te handelen. Neem klachten serieus en zorg ervoor dat er een zorgvuldig onderzoek plaatsvindt. Hierbij kunnen vertrouwenspersonen of een meldpunt worden ingeschakeld.

Tref passende maatregelen
Als het onderzoek heeft uitgewezen dat er sprake is van grensoverschrijdend gedrag, tref dan passende maatregelen. Dit kan variëren van een waarschuwing of berisping tot ontslag of zelfs aangifte bij de politie.

Het aanpakken van grensoverschrijdend gedrag vergt een actieve houding van organisaties. Door het opstellen van een beleid en het bieden van training en bewustwording, kan het aantal incidenten worden teruggedrongen. Door snel en adequaat te handelen bij klachten, kan er worden bijgedragen aan een veilige en respectvolle werkomgeving voor iedereen.

Conclusie

Een veilige aanspreekcultuur kan helpen om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen en te stoppen. Dit betekent dat werknemers elkaar leren aanspreken op onacceptabel gedrag en dat werkgevers een veilige omgeving creëren waarin dit mogelijk is. Een veilige aanspreekcultuur vereist dat werknemers zich veilig voelen om zich te durven uitspreken en dat werkgevers een actieve rol spelen bij het creëren van deze cultuur. Door duidelijke regels en richtlijnen te implementeren, machtsonevenwicht te verminderen, rekening te houden met verschillen en mensen in staat te stellen elkaar constructief aan te spreken, kan grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer worden voorkomen.

We helpen veel profit, non-profit en overheidsorganisaties met het creëren van een veilige en open aanspreekcultuur. Neem dan contact op voor meer informatie of het maken van een afspraak contact op met Muriel Schrikkema (schrikkema@dir.nl of 035 603 7979).