Nelson Mandela over leiderschap, leven en liefde – 15 inspirerende lessen

Hieronder 15 levenslessen uit het inspirerende boek over Nelson Mandela (van Richard Stengel: Nelson Mandela 15 lessen over leven liefde en leiderschap). Een ode aan Nelson Mandela, een inspirerend mens, high performance leider en voorbeeld voor heel veel mensen. De boeksamenvatting is voor het overlijden van Nelson Mandela geschreven. Klik hier voor het artikel Politiek Meesterschap, een analyse van de inspirerende politicus Nelson Mandela waar het de keuze van Mandela betreft om voor de kracht van verbinden te gaan.

Boeksamenvatting: Nelson Mandela over leiderschap, leven en liefde – 15 inspirerende lessen

Nelson Mandela wordt algemeen beschouwd als een held, een wereldse heilige. Hij maakte Zuid-Afrika vrij en bracht onderdrukkers en onderdrukten samen op een nooit eerder vertoonde wijze. In 1993 ontving hij de Nobelprijs voor de Vrede.

Dit boek bevat 15 inspirerende levenslessen van Nelson Mandela over moed, leidinggeven, zelfvertrouwen, omgaan met je rivalen, besluitvaardigheid en liefde. Het bevat niet eerder onthulde persoonlijke ervaringen, in de politiek en in zijn huwelijk.

Het boek is tot stand gekomen op basis van vele intieme gesprekken die Richard Stengel met Mandela heeft gevoerd. Stengel beschrijft Mandela als ‘wellicht de laatste werkelijke held van deze planeet’, maar spaart hem in het boek niet en weet hem ook zijn diepste zielenroerselen te onttrekken. Dat maakt het boek bijzonder sterk en het resultaat is een uniek en waardevol document.

In Afrika wordt het woord Unbutu gebruikt….

Het is een prettig leesbaar en inspirerend boek, waarin veel van mijn gedachten over leiderschap bevestigd werden. Mooi om te lezen hoe zelfbewust Mandela is.

1. Moed is niet hetzelfde als niet bang zijn
Mandela ziet moed als de manier waarop wij zelf kiezen om te zijn. Niemand is moedig geboren, zou hij zeggen, het gaat om de manier waarop wij op verschillende situaties reageren. Doe alsof je moedig bent en je wordt niet alleen moedig, je bent moedig! Dat geldt voor alle dagelijkse activiteiten, groot en klein.

De favoriete passage van Mandela in Shakespeare zijn werk is Julius Cesar, tweede akte, scène 2:
“Lafaards overlijden talloze malen voor hun dood; heldhaftige mensen proeven de bittere smaak van de dood slechts één enkele keer. Van alle wonderen die ik ooit gehoord heb, lijkt mij de vreemdste degene waarin wordt gezegd dat mensen bang moeten zijn. Wetende dat de dood, een noodzakelijk einde, op zijn tijd komt.”

2. Wees beheerst
In onstuimige situaties is Mandela rustig en zoekt hij naar kalmte bij anderen. Eigenlijk straalt hij kalmte uit. Dat werkt vertrouwen wekkend. Als je grip op de situatie verliest, maakt de situatie zich meester van jou. Liever kalm en saai, dan geprikkeld en licht geraakt.

Hij wachtte voor hij een beslissing nam. Hij overwoog alle mogelijkheden. Het is onmogelijk om een perfecte kennis te hebben van elke situatie voordat deze zich voordoet, en wij zouden onszelf verlammen als wij daarop zouden staan. Maar Mandela toont (tijdens de voorbereidingen op zijn toespraak betreffende de moord op Hani) de waarde aan van het krijgen van een zo volledig mogelijk beeld van een situatie, voordat je tot actie overgaat. De meeste fouten die hij in zijn leven heeft gemaakt, zijn gebaseerd op het feit dat hij eerder te gehaast dan te traag in actie kwam. Haast je niet, zou hij zeggen, denk, analyseer, en onderneem dan actie.

3. Het voortouw nemen
Mandela’s visie is als volgt: een leider moet niet alleen de leiding nemen, maar ook zichtbaar maken dat hij/zij leiding geeft. Dat is onderdeel van de functie, een actieve taak. Maar als je het voortouw neemt, kun je tegelijkertijd niet toestaan dat je medestanders te ver achterblijven. Stel het onvermijdelijke niet uit, zelfs al is dit mogelijk niet de oplossing die jij in eerste instantie graag had gezien.

Tevens is er niets waar een leider te goed voor is, zoals Mandela aantoont in het volgende voorbeeld.
Danny, zoals iedereen een medegedetineerde op Robbeneiland noemde, herinnerde zich de keer dat hij ziek was en niet de kracht had om zijn toiletemmer schoon te maken. Mandela kwam zijn cel binnen, ´hij bukte, pakte mijn emmer en liep naar de badkamer om hem te legen. Niemand staat de popelen om de rommel van anderen op te ruimen. De volgende ochtend kwam Mandela weer langs. Hij was de leider van de grootste organisatie in de gevangenis. Hij kon iedereen de opdracht geven mij te helpen. Die ochtend kwam hij met zijn eigen emmer onder de arm langs en zei: “Hoe gaat het met je Danny?” . Hij kwam binnen en nam mijn emmer weer mee.´

4. Vanuit de achterhoede aansturen
Door anderen te machtigen, laten wij hen delen in ons leiderschap of onze ideeën. Het meest fundamentele van leiderschap is dat je mensen in een bepaalde richting stuurt.

Mandela legt als parabel de basisprincipes van het veehoeden uit.
´Weet je, als je wilt dat het vee in een bepaalde richting gaat lopen, ga je achter het vee staan met een stok in je handen. Dan zorg je dat een paar slimmere dieren naar de voorkant van de kudde gaan en in de richting lopen die je wilt dat zij lopen. De rest volgt dan die enkele energieke dieren die vooroplopen, maar eigenlijk stuur jij vanuit de achterhoede.´

Zo geeft een Afrikaans stamhoofd tijdens een townmeeting geen bevelen, maar luistert hij, vat hij samen, probeert een mening te vormen en zet die vervolgens om in acties. Het is beter om op persoonlijk vlak te verliezen, als daardoor democratie overwint. Het gaat over gemeenschappelijk leiderschap, de wijsheid van de groep voor die van het individu. Wanneer een besluit door consensus bereikt wordt zal de investering en inzet van de groep groter zijn. Omdat een ieder in het genomen besluit zijn mening en bijdrage op deze wijze terugziet.

Wil je jouw persoonlijk leiderschap verder ontwikkelen?

Wil je als professional of leidinggevende meer regie nemen over je groei en je impact versterken? Zelfreflectie en doelgericht leiderschap zijn cruciaal voor ontwikkeling. Ontdek hoe wij professionals en leiders helpen zelfinzicht te vergroten en High Performance Leiderschap te bereiken. Lees verder en krijg toegang tot maatwerkprogramma’s, coaching, inspirerende artikelen en cases die jou en je collega’s verder helpen.

5. De eerste indruk is bepalend
Wij proberen mensen op basis van hun karakter te beoordelen, maar Nelson Mandela begreep dat het soms het beste is anderen met behulp van uiterlijkheden te tonen wat je karakter is. Het uiterlijk is belangrijk en er is maar een kans om een eerste indruk te maken. Mandela heeft altijd aandacht gegevens aan hoe iets overkomt. Dat kon de kleur van zijn overhemd betreffen of de manier waarop zijn strategie of fiere houding op zijn volgelingen overkwam. Hij vertelde anderen nooit dat zij geen oordeel over uiterlijkheden moesten vellen, omdat hij wist dat iedereen dat doet. Als je jezelf kleed als de persoon die je wilt zijn, kan dat je dichter brengen bij de persoon die je wilt zijn. Het zal de ander zijn oordeel en je eigen gedrag beïnvloeden. Wees in gedrag altijd een gastheer/-vrouw en niet de gast. Elke gelegenheid weer.

6. Basisprincipes hebben, de rest is tactiek
Nelson Mandela heeft welgeteld één enkel principe: gelijke rechten voor iedereen, onafhankelijk van ras, klasse of geslacht. De rest is eigenlijk maar tactiek. Mandela werd een profeet, een heilige, een held genoemd. Maar hij is geen naïeve idealist. Hij is een idealistische pragmaticus, die aan het einde van de dag zijn doel bereikt wil hebben.

Al het overige was ondergeschikt aan zijn overkoepelend doel. Wel wist hij dat wanneer de voorwaarden veranderen, je ook je strategie en je gedachte kunt wijzigen. Dat is niet besluitloos zijn, dat is pragmatisch. Je gewenste resultaat is richtingbepalend.

Op Robbeneiland leerde hij realistisch te zijn, niet abstract, leerde om alle principes in het licht van de omstandigheden te zien. In de gevangenis heeft hij samen met zijn celgenoten uren, dagen, maanden en jaren doorgebracht met het discussiëren over theoretische zaken: kapitalisme versus socialisme, stamtradities versus modernisme.

7. Het goede in anderen zien
Sommigen noemen het een blinde vlek, anderen noemen het naïviteit, maar Mandela ziet bijna iedereen als een rechtschapen mens, totdat het tegendeel wordt bewezen. Hij begint met de veronderstelling dat je in goed vertrouwen met hem omgaat. Hij gelooft dat wanneer je het goede in anderen ziet, de kansen groter worden dat mensen hun `betere´ ik zullen tonen, net als het voorwenden van moed tot daden van ware moed kan leiden. Als je meer van mensen verwacht, zullen zij vaak meer bijdragen.

Kijk verder dan het negatieve en trek er lering uit. Zo sprak Mandela over een medegevangene, die een rivaal was geweest en een zeer uitgebreide klachtenlijst over Mandela had opgesteld, als volgt: “Wat ik van hem leerde, was zijn vermogen om hard te werken.”

8. Ken je vijanden
Om een resolute (politieke) tegenstander te kunnen verslaan, moet je hem begrijpen en zijn zwakheden leren kennen.

Het werd hem duidelijk dat de vrijheidsstrijd niet zozeer ging over het bevrijden van de zwarten van de slavernij, maar om het wegnemen van de angst van de blanken. Maar Mandela wist dat hij zijn vijand niet kon verslaan als hij hem niet kon begrijpen, en dat hij hem niet kon begrijpen wanneer hij zijn taal niet sprak. Letterlijk. Mandela wist dat hij niet alleen de taal moest leren, maar dat hij ook de cultuur moest leren begrijpen. Vooroordelen zijn niet rationeel en dat maakt dat je ze niet alleen maar op een rationele manier moet bespreken. ”Spreek hun geest niet aan, maar raak hen in het hart.”

En als je de vijand hebt overgehaald, was Mandela´s gedachtegang, moet je jezelf daarover niet verkneukelen. Het moment van je grootste triomf is het moment waarop je barmhartig moet zijn. Je moet hen nooit en te nimmer vernederen. Je moet er in feite voor zorgen dat zij geen gezichtsverlies lijden. En dan moet je van je vijand je vriend maken.

9. Zicht op je rivalen houden
Je kunt je vrienden vertrouwen, dat wil zeggen dat je in het algemeen kunt stellen dat je weet dat je op hun steun kunt rekenen, en je kunt je vijanden vertrouwen omdat je er altijd van uit kunt gaan dat zij je tegenstander zullen zijn. Maar vriendelijke rivalen, dat zijn mensen op wie je je oog moet houden. En dat deed Mandela altijd.

Wij hebben soms de neiging het onverwachte te verwachten, om onszelf voor te bereiden op het minst voor de hand liggende. Mandela zou zeggen dat wij ons daarmee niet voorbereiden op de dingen waarvan wij weten dat ze waarschijnlijk zullen plaatsvinden. Voor hem was een van die dingen een rivaal die je kon uitdagen.

Als Mandela in Transkei was, wilde hij altijd dat Holomisa (generaal die in 1987 een militaire coup had geleid en het leiderschap van Tanskei had overgenomen) in zijn buurt hebben. In het openbaar behandelde hij Holomisa als een zoon. Holomisa vond dat geweldig. Het idee was hem te binden, door hem het gevoel te geven dat hij belangrijk en onmisbaar was. Als gevolg hiervan stelde Holomisa zich loyaler op tegenover Mandela.

Er is geen waterdichte methode om een aanval van een rivaal voor te zijn. Maar wanneer je jezelf ontfermt over een rivaal, dan zal deze er tenminste twee keer over nadenken voordat hij je aanvalt. En je bent dichtbij genoeg om het te zien aankomen.

10. Weten wanneer je nee moet zeggen
Het is beter iemand tijdig teleur te stellen. Als je nee zegt, wil je dat het duidelijk en definitief is. Geef geen valse hoop en laat de deur niet op een kier staan. Het geven van argumenten geeft anderen alleen maar de mogelijkheid om met tegenargumenten te komen.

In veel gevallen was Mandela zijn nee een weerspiegeling van het overkoepelende principe. Daarnaast kon bijna alles beantwoord worden met een ja, of er kon over onderhandeld worden. En hij wist dat hij altijd de mogelijkheid had om een ander standpunt in te nemen.

Er zijn beslissingen die er voordeel van hebben als er vertraging optreedt. Als dat je beslissing is, dan is dat goed, maak je er dan ook geen zorgen om. Maar als je vertraagt of voorkomt dat je nee moet zeggen omdat het niet plezierig is, is het beter om dat toch direct en duidelijk te doen. Op de lange termijn voorkom je hiermee vele problemen.

11. Op de lange termijn
Door de snelheid waarmee we beloond worden in onze moderne cultuur zien wij ongeduld als een deugd. Wij verwarren directe beloning met zelfexpressie. Wij proberen het moment wanneer de kans zich voordoet waar te nemen.

Mandela gelooft dat leiders in hun totaliteit moeten worden beoordeeld, door wat zij tijdens hun hele leven hadden nagestreefd. Hij beoordeelde mannen op hun hele leven en carrière, niet op hoe zijn in een specifieke situatie reageerden.

12. Liefde maakt het verschil
Als het op liefde aankomt, is Mandela een romanticus. Maar wel een pragmatische romanticus. Gedurende zijn hele leven heeft plicht het bijna altijd gewonnen in de balans tussen liefde en plicht. Er is slechts weinig ruimte voor liefde, maar hij heeft het geloof in liefde nooit opgegeven, zelfs niet toen de liefde werd uitgesteld of ontoegankelijk was. Eigenlijk werd zijn geloof in de kracht van liefde tijdens zijn gevangenschap alleen maar groter. Hij vertelde ooit: “Als je van iemand houdt, zie je zijn of haar gebreken niet. Liefde is alles. Je schenkt geen aandacht aan zaken die anderen wel opvallen. Je houdt gewoon van diegene´.

13. Aftreden is ook leiderschap tonen
Op vele manieren is het opgeven van leiderschap het grootste teken van leiderschap dat Mandela ooit heeft getoond.

Toen hij de eerste democratisch gekozen leider van het vrije Zuid-Afrika werd, had hij, als hij dat had gewild, wellicht president voor het leven kunnen zijn. Hij zou zeker met een grote overwinning voor een tweede termijn van vijf jaar zijn herkozen. Maar zoals Cyril Ramaphosa zei, wist hij dat het zijn echte taak was om ´de koers uit te zetten en niet om het schip te besturen´. Daarom stelde hij in april 1995, in het eerste jaar van zijn presidentschap, dat hij in 1999 80 jaar zou zijn en dat ´een tachtiger zich niet met politiek zou moeten bemoeien´. Toen hem gevraagd werd of hij een tweede termijn zou accepteren, zei hij: “Zeer zeker niet.” En dat deed hij ook niet. Dat was een kenmerkende daad van een ware leider.

Als je het podium verlaat, kun je niet steeds toch weer ten tonele verschijnen. Tijdens de eerste jaren was hij heel resoluut in zijn weigering commentaar te geven op het beleid van zijn opvolger.

14. Het is altijd een combinatie van beide
Mandela is groot. Zijn karakter heeft inderdaad verschillende kanten. En hij spreekt zichzelf vaak tegen. Hij begrijpt dat consistentie niet zonder meer een deugd is. Hij weet dat mensen complex zijn en talloze motivaties kunnen hebben.

Elk probleem kent meerdere oorzaken, niet slechts één. Dat is de manier waarop Nelson Mandela de wereld ziet.

Beide kanten van de apartheid.
Hij begreep de angst van de blanken en de frustratie van de zwarte bevolking; hij begreep de invloed van de stamtradities en de macht van modernisme; hij zag de aantrekkingskracht van nationalisatie en de allure van de vrije markt; hij begreep de liefde van de Afrikaners voor rugby en de gruwel daarvoor van de vrijheidsstrijders. Bijna altijd zag hij beide aspecten van elk onderwerp en zijn standaard manier van handelen was een middenkoers te varen, op een manier die beide kampen zou verenigen. Deels was dit gestoeld op zijn stevig verankerde behoefte om te overtuigen en mensen over te halen, maar het was vooral gebaseerd op een niet-ideologisch standpunt over het ingewikkelde spinnenweb van menselijke motivaties.

Als hij eenmaal een standpunt heeft ingenomen, moet je van goeden huize komen om hem daarvan af te brengen. Maar hij kan van standpunt veranderen, met name als hij ervan overtuigd kan worden dat als hij zijn standpunt niet wijzigt, dit negatieve gevolgen zal hebben voor ‘het grotere belang’. Wanneer je Mandela hebt overtuigd, zou je nooit vermoeden dat hij ooit een andere mening was toegedaan. Hij neemt die andere positie in en omarmt deze met dezelfde passie als iemand die zojuist is bekeerd. Hij begrijpt wat buigzaamheid en overwinning kan betekenen, maar ook dat overgave wil zeggen dat je jezelf bij de winnende partij voegt. Ook jij kunt dan de overwinning vieren.

Als wij beide kanten van een vraag kunnen bezien, of misschien zelfs een aantal kanten, om zowel het goede als het kwade in gedachte te houden, zoals Mandela deed, dan zouden wij oplossingen kunnen vinden die wij anders niet hadden gezien. Deze manier van denken is veeleisend. Maar de beloning, zoals Mandela dat laat zien, is iets wat in alle redelijkheid als wijsheid kan worden omschreven.

15. Zoek je eigen stilteplek
Zelfs op een verafgelegen eiland heeft Mandela een eigen plek nodig. Een plek waar hij zichzelf kan zijn, om zichzelf te vinden. Daarom besloot Mandela begin jaren zeventig, te midden van al deze problemen, een tuin aan te leggen op Robbeneiland. De grond was droog, rotsachtig en dor. De tuin was ongeveer 10 bij 1 meter en lag parallel aan een rij cellen. Bewakers werden aangesteld om hem tijdens het graven en planten te observeren. Terwijl de andere mannen damden, lazen of over de binnenplaats liepen, zorgde Mandela voor zijn tuin. De andere gevangenen lachten om hem en zijn tuin. Hij was er trots op.

In een wereld waarin hij geen privacy kende en slechts heel weinig bezittingen had, was de tuin een plek die alleen hem toebehoorde. In een wereld waar hij geen controle over had, die hem uitdaagde en hem strafte en wreed was ten aanzien van zijn waarden en dromen, was het een plek vol pracht en regelmaat geweest, een plaat voor hernieuwing. Inzet werd gewaardeerd en beloond. De seizoenen veranderde in een regelmatig patroon. Zaadjes werden planten, Staken kwamen omhoog. Bladeren ontwikkelden zich. Het was geen plek om zich terug te trekken, maar een plek van hernieuwing. Iedereen heeft iets nodig wat ons van de wereld scheidt, wat ons plezier en voldoening geeft, een afzonderlijk plekje.

Door Tilly Kesting van Direction

Heeft u vragen over de reguliere trainingen en maatwerk trainingen van Direction? Neem contact op met Marco Schreurs of Muriel Schrikkema (T. 035-6037979) voor meer informatie of het maken van een afspraak.